Ο σωστός τρόπος (δύο)
Είναι απαραίτητο να γίνει μία συμφωνία, σε μία πρώτη φάση. Να προσποιηθούμε, δηλαδή, όλοι μαζί ότι ο Μάικλ Τζόρνταν σταμάτησε το μπάσκετ στο Σολτ Λέικ Σίτι, στις 14 Ιουνίου του 1998. Με το κλέψιμο στον Καρλ Μαλόουν, την προσποίηση στον Μπράιον Ράσελ και το σουτ, το χέρι να μένει στον αέρα και τους φίλους των Γιούτα Τζαζ να πιάνουν το κεφάλι τους. Αυτή ήταν η τελευταία στιγμή του Τζόρνταν στο μπάσκετ, ανεξαρτήτως αν υπάρχει αυτό εδώ.
Με την... άτιμη την τηλεόραση δεν μπορείς να κρύψεις τίποτα. Πριν λίγο καιρό, ένας Αμερικανός αρθρογράφος περιέγραφε ένα αθλητικό γεγονός και έκανε ένα πολύ ποιοτικό αστείο, λέγοντας ότι συνέβη πριν το ESPN.
Ο Αλέν Ντελόν αποφάσισε να σταματήσει την καριέρα του στον κινηματογράφο στα ντουζένια του. Είπε, «καλύτερα να σε ρωτούν γιατί σταμάτησες, παρά γιατί συνέχισες». Ο Ντελόν επέστρεψε. Και υπάρχει, επίσης, η ιστορία του Τζακ Νικλάους, του πρώτου σε κατακτήσεις Γκραν Σλαμ γκολφ στο παιχνίδι, με 18 κατακτήσεις. Ο Νικλάους δεν σταμάτησε να παίζει γκολφ, παρά το γεγονός ότι αμαύρωνε το όνομά του. Από το 1980 έως το 1986 ήταν ένα βάρος για το παιχνίδι. Δεν νικούσε ποτέ. Και συνέχισε να παίζει. Και μετά ήρθε το Μάστερς Καπ του 1986, στα Ιεροσόλυμα του παιχνιδιού, την Ογκούστα. Εκεί που τόσοι θρίαμβοι έχουν γραφτεί και άλλες τόσες καταστροφές με τη βοήθεια του αέρα, που εκατοντάδες γκολφέρ δεν κατάφεραν να σκάψουν το μπαλάκι για να περάσει πάνω από τη λίμνη. Εκεί ο Νικλάους κέρδισε το 18ο Γκραν Σλαμ στην καριέρα του, σε ηλικία 46 χρονών.
Οι Ρόλινγκ Στόουνς δεν σταμάτησαν ποτέ. Ο Μοχάμεντ Αλί δεν ήξερε πότε να σταματήσει. Ο Τζίμι Κόνορς ήταν 39 χρονών όταν έφθασε για τελευταία φορά στα ημιτελικά του US Open. Ο Μάικλ Φελπς αποφάσισε να αποχωρήσει στα 27 χρόνια του, στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Τις προάλλες ρεπορτάζ τον έφερναν να το σκέφτεται να συνεχίσει, μόλις επτά μήνες από την αποχώρησή του. Υπάρχουν πολλές μπάντες, που όταν βρίσκονταν στο απόγειό τους απέκτησαν θαυμαστές. Χώρισαν μετά από μία πενταετία και έπειτα επέστρεψαν στη σκηνή, μετά από 30 χρόνια, για μία συναυλία ή, οι πιο τολμηρές, για μία τουρ. Οι θαυμαστές πήγαν στην επανένωση και δεν ένιωσαν καλά από την απόδοση. «Γιατί το έκαναν;», κάποιος αναρωτήθηκε. «Γιατί έπρεπε να μας βάλουν σε διαδικασία απομυθοποίησης;». Εκείνη τη στιγμή ή και μετά, λίγο αργότερα, τους ίδιους δεν τους νοιάζει. Το βλέπεις στα μάτια και στον ενθουσιασμό που παίζουν, κι ας μην έχουν την ισχύ του μακρινού παρελθόντος. Κι ας μην έχουν τον τρόπο, πια, να ηλεκτρίζουν το κοινό και να κάνουν την αδρεναλίνη κυρίαρχο του κτιρίου.
Πρέπει να είσαι κρυστάλλινος όταν παίρνεις μία τέτοια απόφαση. Πρώτον πρέπει να ζυγίσεις τι είναι καλύτερο: να σταματήσεις και να υποφέρεις ή να συνεχίσεις και να θυμάσαι με μελαγχολία τον παλιό εαυτό σου, επειδή δεν θα γίνεις ποτέ ξανά αυτός που ήσουν. Να συνεχίσεις για τη χαρά του παιχνιδιού ή να σταματήσεις για να σε θυμούνται ψηλά (κάτι από το οποίο, εδώ που τα λέμε, δεν κινδυνεύεις: ο μισός βαθμός πάει υπέρ του μαθητή και έτσι θα σε θυμούνται). Συν τοις άλλοις, μπορεί ο Έντουιν Μόουζες να έλεγε ότι «μόνο στον αθλητισμό γίνεται τέτοιος διαχωρισμός απέναντι στον πρώτο και στον δεύτερο», αλλά ας πούμε: την Κυριακή ο Ρότζερ Φέντερερ έκλεισε θέση για τους προημιτελικούς του Ρολάν Γκαρός, κάτι που διαδέχθηκε τη θέση που είχε κλείσει για τους ημιτελικούς του Αυστραλιανού Όπεν. Ο Φέντερερ, εδώ και χρόνια, δεν είναι ο κορυφαίος τενίστας στον κόσμο. Το σοκ για τους θαυμαστές του ήταν τόσο μεγάλο που όλοι, λίγο πολύ, σκέφτηκαν ότι είναι η ώρα να σταματήσει.
Ο Φέντερερ, παρ’ όλα αυτά, είναι μέσα στους τέσσερις καλύτερους τενίστες στον κόσμο. Μπορεί να σημειώθηκε μία σχετική υποχώρηση, αλλά δεν ήταν, να πεις, ελεύθερη πτώση από το Γκραν Κάνυον. Ο Μπγιορν Μποργκ έχασε το 1981 στον τελικό του Γουίμπλεντον από τον Τζον ΜάκΕνρο, έπεσε σε κατάθλιψη, σταμάτησε και δεν συνέχισε. Ο Φέντερερ επιστρέφει, είτε έχει δύο match points στο σερβίς του με τον Τζόκοβιτς στον ημιτελικό του US Open το 2011, είτε ξέρουν όλοι ότι αν τον βρει ο Ναδάλ θα τον νικήσει. Το κάνει και είναι γελαστός και χαίρεται το παιχνίδι και είναι ενθουσιασμένος ακόμα και με τις φρίκες του. Μπορεί να μην είναι ο παλαιός παντοκράτορας, αλλά είναι ένας τενίστας που όσο παίζει, ακόμα και να μην είναι ο καλύτερος στον κόσμο, γίνεται από τις εμβληματικότερες αθλητικές φυσιογνωμίες όλων των εποχών.
Δεν υπάρχει η σίγουρη λύση. Δεν υπάρχει σωστό και λάθος. Μόνο η κρίση, η σμιλεμένη από τον χαρακτήρα του καθενός, και οι περιστάσεις οδηγούν.